Просмотр кода страницы Северносаамская орфография

[[Файл:Rasmus Rask - 1832 - Ræsonneret Lappisk sproglære - page 1 - cropped alphabet.png|thumb|Саамский алфавит Расмуса Раска в Ræsonneret Lappisk sproglære]]
[[Файл:Nils Vibe Stockfleth (1837), Abes ja låkkam-girje - page 3 - cropped alphabet.png|thumb|Алфавит Нильса Вибе Стокфлета 1837 в Abes ja låkkam-girje]]
[[Файл:Jens Andreas Friis (1856) - Lappisk grammatik - page 1 - cropped alphabet.png|thumb|Алфавит, используемый Фриисом в лапландской грамматике в 1856 году]]

'''Северносаамская орфография''' ({{lang-se|Davvisámegiela ortografiija}}) — [[орфография]], используемая для записи [[Северносаамский язык|северносаамского языка]]. Испытала многочисленные изменения на протяжении нескольких сотен лет.

В течение длительного времени в каждой из стран, где проживают саамы, говорящие на северносаамском языке, — в [[Норвегия|Норвегии]], [[Швеция|Швеции]] и [[Финляндия|Финляндии]] — была своя орфография этого языка. Общая панскандинавская саамская орфография была согласована только в [[1979 год]]у.

{{машинный перевод}}
== Орфография Стокфлета ==
Расмус Раск и Нильс Вибе Стокфлет опубликовали грамматику саамов в 1840 году.

== Орфография Нильсена ==
Конрад Нильсен разработал свою орфографию для использования в словаре и собственных учебниках. Она до сих пор используется при цитировании примеров северносаамского в международных работах по финно-угроведению.

=== Гласные ===
В следующей таблице показано соответствие между гласными, используемых в правописании Нильсена и правописании, утвержденном в 1979 году.

{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:12em; text-align:left; padding: 3px;" | Орфография Нильсена
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | â
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | æ
|-
| style="width:12em; text-align:left; padding: 3px;" | 1979 — нечетные слоги
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | á
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ea
|-
| style="width:12em; text-align:left; padding: 3px;" | 1979 — четные слоги
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | â
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ea
|}

== Примеры различной орфографии северных саамов ==
Выдержки из текста [[Новый Завет|Нового Завета]], [[Евангелие]] от Матфея {{Библия|Мф|12:1-8|без книги=1}}.

=== Нильс Вибе Стокфлет, 1840 ===
<blockquote>Damanaga aige de Jesus bældo čađa vagjoli sabbaten; mutto su mattajægjek bårrastuvvamen legje, ja gårne åivid si gasskegåtte, ja bårragåtte. Mutto go pharisæalaǯak dam oaidne, de si celkke sunji: gæč, du mattajegjidak dakkek, mi i læk låvalaš dakkat sabbaten. Mutto sån digjidi celki: æppetgo låkkam læk, maid David daǥai, go nælgost læi, ja su matke guoimek? Moft sån Ibmel tempel sisa manai, ja geččujume laibid bårai, maid bårrat i læm sunji låvalaš, ige su matke guibmidi, mutto dušše fal papaidi? Daihe æppetgå diu lagast låkkam læk, atte papak sabbaten sabbat eppebasotek tempel sist, ja ašetæmek almken læk? Mutto mån digjidi cælkam, dast sån læ, gutte stuorrab læ go gempel. Mutto jås di lifčidek diettam mi dat læ: armogasvuođa aigom, mutto åfferid im, de æppet læm dubmim ašetes olbmuid. Dastgo olbmu bardne hærra læ maida sabbat bagjel.</blockquote>

=== Дж. А. Фриис, 1874 (переделанный Й. Квигстадом для версии Библии 1895 года) ===
<blockquote>Damanaga aige vaʒi Jesus bældo čađa sabbaten; mutto su mattajægjek borastuvvagotte, ja ribme gasket gordne-oivid ja borrat. Mutto go Farisealaǯak dam oidne, de celkke si dudnji: Gæča, du mattajægjek dakkek dam, mi i læk lobalaš dakkat sabbaten. Mutto son celki sigjidi: Epetgo di læk lokkam, maid David daǥai, dalle go son nælggogođi, dalle go son ja si, guđek legje su mielde, legje nælggomen)? Moft son manai Ibmel vieso sisa ja borai geččujume laibid, maid sudnji i læm lobalaš borrat, ige sigjidi, guđek legje lokkam laǥast, atte papak æppebasotek sabbata tempelist ašetæmek? Mutto mon cælkam digjidi, atte son læ dast jos di dieđašeidek, mi dat læ: Mon lokom arkalmastemvutti ja im oaffaridi, de epet di livče dubmin ašetes olbmuid. Dastgo olbmu bardne læ hærra maidai sabbat bagjel.</blockquote>

=== Орфография Конрада Нильсена ===
<blockquote>Dâmmânâgâ aige vāʒʒii Jesus bældo čâđâ sabbatin; muttŏ su mat’tajæg’gjek bǫrastuvvâgǭtti jâ rībmi gâs’ket gǫr’dnĕǭiviid jâ bǫrrât. Muttŏ gǫ farisēalâǯǯâk dâm ǫi’dni, de cel’ki sī sudnji: Gǣččâ, du mat’tajæg’gjek dâkkik dâm mi ī læk lǫbalâš dâkkât sabbatin. Muttŏ sǫn cēlkii siggjiidi: Ēppit-gǫ dī læk lǫkkâm, mâid David dâgâi, dâllĕ gǫ sǭn jâ sī guđik leggji su miel’dĕ, leggji næl’gomin, mǫvt sǫn mânâi Ibmel vieso sisâ jâ bǫrâi geč'čujume lāibiid, mâid sudnjii ī læm lǫbalâš bǫrrât, ī-ge siggjiidi guđik leggji su miel’dĕ, muttŏ dušše-fâl bāppâidi? Dâhjĕ ēppit-gǫ dī læk lǫkkam lāgâst, âttĕ bāppâk æppĕ-bâsotik sabbatâ tem’pëlist sabbat-bēivii, jâ læk âlmâke aššĕtæmek? Muttŏ mǫn čælkam diggjiidi, âttĕ dāst læ sǭn, gutti læ stuoreb gǫ tem’pël. Muttŏ jǫs dī dieđašeidĕk mī dât læ: mǫn lii’kum arkalmâs’temvūttii jâ im oaffâriidâ, de ēppit dī livči dub’mim aššĕtis ǫl’bmuid. Dâstgŏ ǫl’bmu bar’dne læ hær’ra mâidai sabbat bâggjĕl.</blockquote>

=== Орфография Бергсланда и Руонга (1948) ===
<blockquote>Dammanaga áigi vázzii Jesus bældo čađa sábbáhin; muttu su mát’tájæd’djit bårastuvvagåtte ja ribme gas’kis går’dniåiviid ja bårrat. Muttu gå fáriseálažžat dan åi’dne, de cel’ke sii sudnji: Gæčča, du mát’tájæd’djit dakket dan mii ii læt låbálaš dakkat sábbáhin. Muttu sån celkii siddjiide: Eppet gå dii læt låkkan, maid David dagai, dalle gå sån ja sii guđet leddje su miel’de, leddje næl’gome, måvt sån manai Ibmil vieso sisa ja bårai geč'čujumi láibiid maid sudnje ii læn låbálaš bårrat, ii ge siddjiide guđet leddje su miel’de, muttu duššefal báppaide? Dahje eppet gå dii læt låkkan lágas, atte báppat æppebasohit sábbáha tem’pelis sábbátbeiviid, ja læt almake áššehæmit? Muttu mån cælkán diddjiide, atte dás læ sån, gutte læ stuorit gå tem’pel. Muttu jås dii dieđášeidet mii dat læ: mån lii’kun árkálmas’tinvuttii ja in oaffariida, de eppet dii livče dub’men áššehis ål’bmuid. Dasgå ål’bmu bár’dni læ hær’rá maidái sábbát baddjel.</blockquote>

=== Орфография 1979 ===
<blockquote>Dan áiggi Jesus lei oktii vázzimin gordnebealdduid čađa sábbáhin. Su máhttájeaddjit ledje nelgon ja čoaggigohte gordneoivviid ja borre. Farisealaččat oidne dán ja dadje sutnje: «Geahča! Du máhttájeaddjit dahket dan mii ii leat lobálaš sábbáhin!» Muhto son vástidii: "Ehpet go dii leat lohkan maid Dávvet dagai go son ja su olbmát ledje nealgumin? Son manai Ipmila vissui ja borai oaffarláibbiid maid sus ii lean lohpi borrat ii ge su olbmáin, muhto duššefal báhpain. Dahje ehpet go leat lohkan lágas ahte báhpat juohke sábbáha barget tempelis ja nu rihkkot lága, ja dattege leat sivaheamit? Mun cealkkán: Dá lea dat mii lea stuorit go tempel. Jos dii livččiidet ádden maid dát sátni mearkkaša: Váibmoláđisvuođa mun dáhtun, in ge oaffara, de ehpet livčče dubmen sivahemiid. Dasgo Olbmobárdni lea sábbáha hearrá.</blockquote>

== Литература ==
* [[Магга, Уле Хенрик|Magga, Ole Henrik [Уле Хенрик Магга]]] 1994: Hvordan den nyeste nordsamiske rettskrivingen ble til [Как была создана новейшая северносаамская орфография] ''Festschrift til Ørnulv Vorren''; side = 269–281. Тромсё: Музей Тромсё, Университет Тромсё. ISBN  8271420178 [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2008011800062]
* Ruong, Israel og Knut Bergsland [Исраэль Руонг и [[Бергсланд, Кнут|Кнут Бергсланд]]] 1947: ''Rettskrivning for det fellessamiske bokspråket''. 1947. Oslo: stensiltrykk.
* Bergsland, Knut [Кнут Бергсланд] 1951. Hvordan den nye samiske rettskrivingen ble til. ''Sámi ællin I''; side = 28–50. Oslo: Universitetsforl. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digitidsskrift_2018071981092_001]

[[Категория:Саамы]]
[[Категория:Саамские языки]]