Обсуждение:Extr@

Bobojonova Ferangiz 29-fevral 2004-yilda Buxoro viloyati Peshko’ tumanida tug’ilgan.Buxoro davlat Pedagogika instituti Matematika va informatika yo’nalishi 3-kurs talabasi Kasbiy mazmunli masalalarning ahamiyati Tenglama va tengsizlik o’qitishda kasbiy mazmunli masalalar o’rni nega muhim? Annotatsiya:Maqolamning mazmuni shundan iboratki, tenglamalar, tenglamalarning ilk yechimlari, ikki oʻzgaruvchili tenglama, sodda kvadrat tenglama, kvadrat tenglamalar, tengsizliklar, sonli tengsizliklar haqida bayon etilgan. Kalit so’zlar:Tenglama, sodda kvadrat tenglama, sodda kub tenglama, tenglamani yechish, tarozi, funksiya argumenti, tenglik, tengsizlik, integratsiya Tenglama va tengsizlik o‘qitishda kasbiy mazmunli masalalar o‘rni Matematika ta’limida tenglama va tengsizlik mavzusi alohida ahamiyatga ega bo‘lib, ular yordamida o‘quvchilarda nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy ko‘nikmalar ham shakllanadi. Ayniqsa, kasbiy mazmunli masalalar orqali o‘quvchilar real hayotdagi muammolarni hal qilish yo‘llarini o‘rganadilar. Bu esa ularni mustaqil fikrlashga, mantiqiy tahlil qilishga va kelajakda kasbiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlarni rivojlantirishga tayyorlaydi. “Vatanimizning kelajagi ,xalqimizning ertangi kuni ,mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro’-e’tibori avvalambor farzandlarimizning unib =-o’sib ulg’ayib qanday inson bo’lib hayotga kirib borishiga bog’liqdir.Biz bunday o’tkir haqiqatni hech qachon unutmasligimiz kerak.” O’zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti I.A.Karimov. Ushbu maqolada tenglama va tengsizliklarni o‘qitishda kasbiy mazmunli masalalarning o‘rni, ularni o‘quv jarayoniga kiritish usullari, pedagogik samaradorligi va real misollarda qo‘llanilishi batafsil tahlil qilinadi. 1. Tenglama va tengsizlikni o‘rgatishdagi asosiy maqsadlar Matematika ta’limining asosiy vazifasi – o‘quvchilarga nazariy bilimlarni berish bilan birga ularni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatishdir. Tenglama va tengsizliklarni o‘rganish quyidagi maqsadlarga xizmat qiladi: Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish: Masalalarni yechish jarayonida o‘quvchilar tahliliy va abstrakt fikrlashni o‘rganadilar. Matematik model tuzish: O‘quvchilar real hayotiy vaziyatlarni matematik modellashtirish orqali ularning yechimini topadi. Fanlararo integratsiya: Tenglama va tengsizliklar fizik, iqtisodiy va texnologik jarayonlarni tushuntirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. 2. Kasbiy mazmunli masalalarning o‘ziga xosligi Kasbiy mazmunli masalalar nazariy masalalardan farq qilib, real hayotga asoslanadi. Ular: 1. Real hayotiy muammolarni aks ettiradi: Masalan, moliyaviy rejalashtirish, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish. 2. Amaliy qiziqishni uyg‘otadi: O‘quvchilar o‘zlarini kelajakdagi kasbiy faoliyatga yaqinroq his qiladi. 3. Integratsiyaga xizmat qiladi: Matematika boshqa fanlar bilan bog‘lanib, o‘zaro aloqadorlikni ta’minlaydi. 4. Ko‘nikmalarni rivojlantiradi: Hisoblash aniqligi, rejalashtirish va yechim izlash qobiliyatlarini oshiradi. 3. Tenglama va tengsizliklarga asoslangan kasbiy masalalar turlari 3.1. Iqtisodiyotga oid masalalar Bu turdagi masalalar moliyaviy operatsiyalarni, masalan, daromad va xarajatlarni hisoblashga qaratilgan: Misol: Korxona mahsulot ishlab chiqarish uchun 1000 so‘m sarmoya kiritadi va 20% foyda ko‘radi. Agar mahsulotlarning umumiy daromadi 1500 so‘m bo‘lsa, korxona necha birlik mahsulot ishlab chiqargan? Yechim: Bu masala bir noma’lumli tenglama yordamida hal qilinadi. 3.2. Muhandislik va texnologiya masalalari Muhandislik sohasidagi masalalar ko‘proq tengsizlikka asoslanadi. Misol: Qurilish materiali og‘irlikni ko‘tarishi uchun uning zichligi 2000 kg/m³ dan kam bo‘lmasligi kerak. Qaysi material talablarga javob beradi? Yechim: Zichlik qiymatlari orqali tengsizliklarni tekshirish. 3.3. Tabiiy fanlar bilan bog‘liq masalalar Fizika va kimyoda uchraydigan masalalar tenglama va tengsizliklar asosida tushuntiriladi. Misol: Gazning bosimi va hajmi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifodalovchi masala. Yechim: P1*V1= P2*V2 formulasi asosida yechiladi. 3.4. Kundalik hayotga oid masalalar Bunday masalalar o‘quvchilarning kundalik hayotida uchraydigan muammolarni aks ettiradi: Misol: Do‘konda bir nechta mahsulotni sotib olish uchun qancha pul kerakligini hisoblash. 4. Dars jarayonida kasbiy masalalarni kiritish usullari Kasbiy masalalarni o‘qitish jarayoniga samarali kiritish uchun quyidagi metodlardan foydalanish tavsiya etiladi: 4.1. Loyiha usuli O‘quvchilar jamoada birgalikda ishlash orqali real muammolarni tahlil qilish va yechish yo‘llarini ishlab chiqadilar. 4.2. Interaktiv metodlar O‘quvchilar o‘zaro muloqot orqali masalalarni hal qilishadi. Masalan, "rolli o‘yinlar" usulidan foydalanib, ular muayyan kasbga oid vaziyatni model qilishlari mumkin. 4.3. Raqamli texnologiyalar IT vositalari va dasturiy ta’minot orqali masalalarni yechish hamda modellashtirish: Excel, MATLAB, yoki Python dasturlaridan foydalanish. 4.4. Real muammolarni darsga olib kirish O‘qituvchi o‘zi tahlil qilgan yoki hayotdan olingan muammolarni darsga kiritadi. 5. Kasbiy masalalarning pedagogik samaradorligi Kasbiy masalalar quyidagi natijalarga olib keladi: Chuqur bilim: Masalalarni yechishda nazariy bilimlar mustahkamlanadi. Qiziqishni oshirish: Real masalalar o‘quvchilarni matematikaga qiziqtiradi. Ijodiy fikrlashni rivojlantirish: O‘quvchilar o‘z yechimlarini yaratishadi. Kasbiy yo‘nalishni aniqlash: O‘quvchilar turli kasblar haqida tasavvurga ega bo‘lishadi. 6. Misollar orqali metodik yondashuv 1. Iqtisodiy misol: Kreditning umumiy summasi hisoblash. O‘quvchilar tenglama orqali foizli hisob-kitoblarni bajaradilar. 2. Muhandislik masalasi: Energiya sarfi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalari haqida tahliliy masalalar yechiladi. 3. Tabiiy fanlar masalasi: Issiqlik balansi tenglamasi. O’quvchilarga tenglama va tengsizliklarni tushuntirishda aqliy hujum metodidan foydalanib o’quvchilar orasida tenglama va tengsizlik haqida nimalarni bilishi haqida so’raladi .Bilgan o’quvchilar o’z bilimi bilan bo’lishadi shunda dars boshidan hattoki bilmagan o’quvchilar ham tenglama va tengsizliklar haqida qisqacha ma’lumotlarni bilib olishadi. O’quvchilarga tenglamani tushuntirishda aqliy hujum metodidan ham amaliy ham leksiya darslarida foydalanish qqulay.Bu metod bir zumda o’quvchilarni qamrab olib ularni aktiv holatga keltiradi. Farhod o‘z tomorqasida sabzi va kartoshka ekdi. Sabzining hosili kartoshkaning hosilidan 2 barobar kam. Agar sabzining har bir kilogrammi 5 000 so‘m va kartoshkaning har bir kilogrammi 3 000 so‘m bo‘lsa, hosilning umumiy narxi 484 000 so‘mga teng. Tomorqadan qancha sabzi va kartoshka yig‘ilgan? O’quvchilarga yuqoridagi tenglamani berib ,bu tenglamani qanday yechish mumkinligi haqida so’raladi.qanday qilib bu tenglamani yechish usullari izlanadi.Bunda har bir o’quvchi o’z fikrini mustaqil bayon qiladi.Har bir o’quvchining fikri o’qituvchi tomonidan tinglanadi.har bir o’quvchining fikrlari tinglab bo’lingandan so’ng o’qituvchi barcha javoblarni birlashtirib ,tenglamani tuzadi. Yechim: 2*Sabzi=kartoshka Sabzining 1 kg 5 000 so’m Kartoshkaning 1 kg 3 000so’m Umumiy narx – 484 000so’m Bunda masalani yechishda sabzini a bilan Kartoshkani b bilan belgilab olib tenglamani yechamiz: Bunda 2*a=b 5 000*a+3000*b=484 000 5 000*a+3000*2*a=484 000 5 000*a+6000*a=484 000 11 000*a=484 000 a=44kg b=2*a=88kg Javob:Demak Farhod tomorqasidan 44kg sabzi va 88kg kartoshka yig’ganligi kelib chiqadi. Tengsizlikni tushuntirishda esa asalari galasi metodidan foydalansak bo’ladi.Bunda muammo sinfga yoki sinfdagi kichik guruhlarda muhokama qilinadi.Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo’lishi mumkin.Guruhlar qo’yilgan muammoni ma’lum muddat ,muhokama etib,natijani boshqalarga ma’lum qilishadi.Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi Biz ham ushbu metoddan foydalanib o’quvchilarga tengsizlikka oid masalani topshiriq qilib berishimiz mumkin ,ya’ni o’quv hilarni kichik guruhlarga bo’lib belgilangan vaqtdan so’ng eng to’g’ri bo\lgan javobni bergan guruh qolgan o’quvchilarga masala qanday ishlanishi kerakligi haqida ma’lumot beradi va maslani yechib tushuntiradi. Tengsizlikka oid masala:Bir o’qituvchi oyiga ikki xil turdagi darslarni o’tadi:oddiy va qo’shimcha darslar .Oddiy darsdan 50 000so’m qo’shimcha darsdan 80 000so’mishlab topadi.Qo’shimcha darslarning soni oddiy darslarning sonidan ikki baravar kam .U bir oyda kamida 2 000 000 so’mgacha ishlab topishi uchun har xil turdagi darslardan qancha o’tishi kerak? Yechim :oddiy darslar soni -x Qo’shimcha darslar soni -y {█(50 000*x+80 000*y≥2 000 000@y=x/2)┤ 50 000*x+80 000*x/2≥2 000 000 50 000*x+40 000*≥2 000 000 90 000*x≥2 000 000 x≥(2 000 000)/90 000 x≥22,22 y= x/2=11,11 Javob:O’qituvchi oddiy dars 22 tadan ko’p,qo’shimcha dars 11 tadan ko’p bo’lishi kerakligi kelib chiqadi. Xulosa “Biz yoshlarga oid davlat siyosatini hech og’ishmasdan qat’iyat bilan davom ettiramiz.Nafaqat davom ettiramiz,balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko’tarilamiz” Tenglama va tengsizliklarni kasbiy mazmunli masalalar orqali o‘rgatish o‘quvchilarda nafaqat nazariy bilimlarni, balki real hayotda muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Bu yondashuv o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, kasbiy maqsadlarini belgilashga yordam beradi va zamonaviy ta’lim talablariga javob beradi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1.I.A.Karimov-“Yuksak ma’naviyat -yengilmas kuch”,Toshkent .2010.176 bet 2.SH.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon ,demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.-Toshkent.2017y.32bet. 3. Saydahmedov N.Ochilov A. Yangi pedagogic texnologiya mohiyati va zamonaviy loyihsi-Toshkent.1999. 4 Saydaxmedov N.”Yangi pedagogik texnologiyalarni amaliyotda qo’llash “- Toshkent.2000 5J.O.Taxirov. “Matematika fanini kasbiy sohalarga yo’naltirib o’qitish” Toshkent -2012 84 bet 6A.Soliyev. “Marketing”. Toshkent -2010 .423bet

Tenglama va tengsizliklar oʻqitishda kasbiy mazmunli masalalarni oʻrni Bobojonova (обс.) 16:55, 2 декабря 2024 (UTC)